0
0
Grafika artystyczna zadziwia różnorodnością i nietypowością materiałów wykorzystywanych w przygotowaniu matrycy do odbitki. Przykładem jest popularne tworzywo do wykładania… podłóg – linoleum. Jak powstają z niego dzieła sztuki? Na czym polega linoryt i jaka jest jego historia? Czyje prace warto kupić do kolekcji i wnętrza? Zapraszamy do lektury!
Linoryt jest techniką graficzną zaliczana do technik druku wypukłego (obok drzeworytu, metalorytu czy gipsorytu) oraz odbitką wykonaną przy jej zastosowaniu. Najbliżej jej do drzeworytu wzdłużnego (langowego). Zasada jest taka sama, z tym że rysunek zamiast w drewnie żłobi się w linoleum.
Matrycę do linorytu tradycyjnie stanowi linoleum (i stąd też wzięła się nazwa techniki), czasem zastępowane przez gumolit, płytę silikonową lub jeszcze inny miękki, plastyczny materiał. Linoleum do linorytu jest tworzywem, lecz o naturalnym składzie. To rodzaj masy z oleju lnianego, włókna lnianego i mączki drzewnej. Można w nim żłobić w różnych kierunkach, jest podatny na obróbkę i dobrze „współpracuje”.
Inne niezbędne akcesoria i narzędzia do linorytu to:
Technika polega na wyryciu w linoleum obrazu lub wzoru i przeniesieniu go za pomocą farby drukarskiej na podłoże. Żłobi się te fragmenty projektu, które pozostaną białe: rycie w linoleum przypomina więc trochę rysowanie białą kredką na czarnym tle. Matryca działa jak stempel, pieczątka i na podłożu powstaje jej lustrzane odbicie. Jeśli tło ma być białe, przygotowany w linoleum wzór lub obraz trzeba wyciąć z matrycy.
Charakterystyczne cechy linorytu (grafiki – odbitki) to surowość i minimalizm – intensywny kontrast czerni i bieli, grube kontury, uproszczenia. Rozwinęła się też natomiast jego odmiana: linoryt punktowy, znacznie bardziej skomplikowany i umożliwiający tworzenie złożonych obrazów z niezwykłymi efektami wizualnymi (np. uzyskiwanie różnych odcieni i miękkich przejść tonalnych).
Najczęściej obraz powstały na matrycy z linoleum odbija się na papierze – na prasie ręcznej lub z pomocą kostki introligatorskiej. Tak jak w przypadku innych technik graficznych artyści wykonują określoną liczbę odbitek w nakładzie, a następnie niszczą lub archiwizują matrycę. Z podpisu grafiki możemy wtedy wyczytać historię dzieła, ale także ocenić jego wartość – im niższy nakład i numer odbitki, tym jest ona wyższa. W ostatnim czasie linoryt spopularyzował się natomiast także wśród amatorów, hobbystów grafiki warsztatowej. I w warunkach domowych, w przypadku amatorskiej pracy, wystarczy zastosować jakiś dowolny ciężki przedmiot i porządnie docisnąć matrycę do papieru.
Drukowanie linorytowe obejmuje także technikę reliefową – czyli tzw. puste lub ślepe tłoczenie (druk ślepy, bez farby). Polega ono na odciśnięciu matrycy na dosyć grubym i mięsistym papierze: powstaje w nim wówczas wytłoczony wzór. Pracę odpowiednio się oświetla, by ukształtowana powierzchnia papieru była czytelna, a dzieło widoczne. Dalej stosując różne źródła światła czy operując jego natężeniem, kierunkiem, można zmieniać charakter grafiki, a więc również jej odbiór.
Technikę linorytu wykorzystuje się dzisiaj również do zdobienia tkanin: odzieży, toreb bądź szali itp. Matryca z linoleum z wyżłobionym wzorem działa jak stempel – wystarczy ją pokryć specjalnym tuszem i odbić na tkaninie. Może to być pojedyncza aplikacja albo deseń złożony z powtarzającego się, wielokrotnie odbitego wzoru.
Historia techniki linorytu rozpoczęła się pod koniec XIX wieku. I na początku miała tylko czysto użytkowe zastosowanie – służyła do produkcji tapet. Za popularyzatora tej techniki w sztukach plastycznych uważa się Franza Čižka, malarza austriackiego, znanego szeroko również z działalności edukatorskiej w zakresie sztuki wśród dzieci (organizował m.in. zajęcia i szkoły plastyczne dla dzieci i młodzieży).
W technice linorytu tworzyli m.in. Matisse i Picasso. Do najsławniejszych polskich linorytników należą Józef Gielniak i Zygmunt Czyż. Ten pierwszy zapoczątkował i rozwinął linoryt punktowy. Technika wciąż zyskuje na popularności wśród polskich i zagranicznych artystów starszego i młodszego pokolenia.
Jednocześnie linoryt jest uważany za jedną z prostszych technik grafiki artystycznej, w dodatku dostępną dla każdego, także dla początkujących twórców i amatorów sztuk plastycznych. Często stanowi wstęp do innych, trudniejszych technik, jak drzeworyt i miedzioryt. W ostatnich latach coraz częściej wykorzystuje się ją właśnie do zdobienia i znakowania odzieży oraz akcesoriów tekstylnych.
Linoleum zostało wynalezione w drugiej połowie XIX wieku i bardzo szybko zostało zaadaptowane przed artystów. Pod koniec lat 30. XX wieku tworzył już w tej technice Henri Matisse: bodaj najsłynniejszym linorytem tego artysty jest Teeny – to portret Alexiny Duchamp, czyli żony jego syna Pierre’a (i także drugiej żony Marcela Duchampa). Matisse wypracował w technice linorytu własny unikatowy styl – minimalistyczny, prosty, z bardzo wyrazistymi kontrastami, ale też delikatnymi liniami, które dodają dziełom subtelności i łagodności.
Pablo Picasso był innowatorem w niemal każdej dziedzinie sztuki, a w połowie lat 50. XX wieku zaczął na szerszą skalę tworzyć linoryty, również jako plakaty. Przykładem jednego z jego wcześniejszych dzieł (które jednak nie jest plakatem) jest Portrait of a Woman after Cranach the Younger (grafika inspirowana obrazem Lucasa Cranacha młodszego).
Linoryty Picassa wyróżnia zastosowanie wielu kolorów. I to on wpadł na pomysł, by jedną matrycę wykorzystywać w tym celu wielokrotnie, zamiast przygotowywać wiele bloków. Jest to tzw. metoda Picassa na matrycę traconą. Polega na tym, że najpierw w linoleum wycina się wszelkie białe elementy i nakłada pierwszy – zwykle najjaśniejszy – kolor. I tak powstałą część grafiki odbija się w potrzebnym nakładzie. Dalej znów usuwa się fragmenty białe i pierwsze już odbite, nakłada farbę i drukuje elementy w kolejnym kolorze. I tak aż do ukończenia dzieła. Po zakończeniu procesu matryca nie nadaje się już do ponownego użytku, gdyż blok jest wyrzeźbiony. Tę technikę stosuje do dzisiaj wielu artystów tworzących linoryty barwne.
Popularne linoryty Picassa to m.in. Popiersie kobiety w kapeluszu czy Śniadanie na trawie (oba pochodzą z 1962 roku). W 2019 roku można było zobaczyć je w Polsce, na wystawie w Muzeum Narodowym w Warszawie.
W technice linorytu specjalizuje się też wielu polskich artystów. Ogromny wkład w tę dziedzinę sztuki miał polski grafik Józef Gielniak, rozwijając technikę linorytu punktowego. Tworzył niezwykle skomplikowane i realistyczne prace, z imponująco złożonymi formami składającymi się z mikroskopijnych czarnych elementów.
Innym ważnym polskim linorytnikiem był Zygmunt Czyż. Tworzył kolorowe grafiki o tematyce filozoficznej i egzystencjalnej oraz prace wydawnicze. Dużą popularnością cieszą się zwłaszcza jego ilustracje wykonane techniką linorytu z cykli Otwarte okno – chmury, Pocałunek XVIII czy Pomiędzy światłem a granicą cienia.
W naszej galerii mamy w ofercie linoryty Anny Gawlikowskiej i Barbary Kaczmarek. Grafiki tej pierwszej artystki to niezwykle złożone dzieła: warto poznać Podwodny las, portrety No. 1.2, No. 2.2 i W księżycową noc czy zabawne ilustracje zwierząt: Lisek, Kogucik i Niesłoń. Z prac Barbary Kaczmarek przygotowaliśmy m.in. grafiki Nieugięty oraz Duży człowiek. Prace zakupią Państwo także w naszym sklepie internetowym. Z przyjemnością doradzimy w wyborze grafik do kolekcji i do wnętrza i zadbamy o ich profesjonalną oprawę: współpracujemy w tym zakresie z wrocławską ramiarnią. Zapraszamy!
